ارگ بم کرمان: شکوه معماری خشتی ایران | اطلاعات + تصاویر

ارگ بم: گنجینه ای در کرمان، که هر ایرانی باید ببیند!

1 هفته پیش

ارگ بم، بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان، یکی از برجسته‌ترین نمادهای تاریخی و فرهنگی ایران است. این بنای عظیم واقع در استان کرمان، یادگاری از معماری بی‌نظیر ایرانیان در دل طبیعت کویری محسوب می‌شود. با قدمتی دو هزار ساله، ارگ بم نه تنها بزرگ‌ترین قلعه خشتی دنیا، بلکه شهری کامل بوده است. این مجموعه از بخش‌های مختلف حکومتی و مسکونی تشکیل شده است که زندگی روزمره مردم روزگارهای گذشته را به‌خوبی بازتاب می‌دهد.

معرفی ارگ بم

سازندگان ایرانی در عصر ساسانی ساختار اصلی ارگ بم را بنا کردند و سپس در دوران اسلامی، این ارگ را با افزودن بناها و ارتقای ساختار تقویت کردند. شهر بم با قرار دادن این بنا در دل خود، آن را به‌عنوان یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین برج‌های جهان حفظ کرده است. معماران و هنرمندان ایرانی با الهام از هنر ساسانی، تزئینات و آرایه‌های ظریف و نقش‌های خطی بی‌نظیری را بر دیوارهای ارگ ایجاد کردند. حضور ارگ بم در استان کرمان، باعث شده این منطقه به یک مقصد مهم فرهنگی و گردشگری تبدیل شود و فرهنگ و تاریخ ایران را به بازدیدکنندگان داخلی و خارجی نشان دهد.

ارگ بم کجاست؟

ارگ بم در شهر بم و جنوب شرقی استان کرمان قرار دارد. دشت کویری اطراف، موقعیت ویژه‌ای را برای این بنا فراهم کرده است که در گذشته محل رونق تجارت بوده است.

موقعیت جغرافیایی ارگ، امکان دسترسی راحت برای گردشگران دارد. فاصله کوتاه تا شهر بم و جاده‌های نزدیک، این بنا را یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایران کرده است.

ارگ بم کرمان قبل زلزله

ارگ بم، یکی از مهمترین آثار معماری اسلامی در ایران، قبل از وقوع زلزله در سال 2003 به عنوان یک بنا تاریخی و فرهنگی بود. این مکان که در شهر بم واقع شده بود، ارتباط فرهنگی و تاریخی عمیقی را با منطقه اطراف خود به نمایش می‌گذاشت. معماران در دوره‌های مختلف از این قلعه تاریخی استفاده می‌کردند و آن را به نمادی از غنای فرهنگی و تمدن اسلامی تبدیل کرده بودند. ارگ بم، تاریخ و هنر معماری ایران را به زیبایی بازتاب می‌داد.

زلزله ویران‌کننده‌ای که در سال 2003 این منطقه را زیر و رو کرد، باعث تخریب ارگ بم شد و این بنا به‌عنوان یکی از نمادهای ارزشمند تاریخی از دست رفت. این حادثه باعث افتتاح بحران ملی در حفاظت و مرمت اماکن تاریخی در ایران شد و توجه جامعه و مسئولان را به اهمیت حفاظت از ارثیه‌های فرهنگی کشور جلب کرد.

ارگ بم بعد زلزله

در دوران جمهوری اسلامی، دو زلزله بزرگ به یاد ماندنی، یعنی زلزله رودبار و زلزله بم، وقایعی تلخ بودند که جان‌ها را گرفته و خسارات جسمی و مالی گسترده‌ای به بار آوردند. این دو حادثه نه تنها به یادآوری واقعیتهای دردناک تاریخ ایران می‌پردازند بلکه باعث تخریب جاذبه‌های فرهنگی نیز شدند. از جمله آثاری که تحت تأثیر زلزله بم قرار گرفت و از فهرست میراث فرهنگی یونسکو خارج شد، ارگ بم کرمان بود.

اگرچه زلزله باعث تخریب بسیاری از بناهای ارگ بم شد، اما پس از این حادثه، ایرانیان با اراده و استقامت خود نشان دادند که در برابر سختی‌ها و خسارات می‌توانند ساختارهای فرهنگی و تاریخی را دوباره برپا کنند. کمیته ترمیم ارگ بم از همان سال تأسیس شد و با انگیزه جهانی، به تلاش برای بازسازی این ارگ با ابعاد گسترده‌تر و ارتقاء آن به عنوان یک نماد فرهنگی پرداخت.

تاریخچه ارگ بم کرمان

معماران، ارگ بم را در استان کرمان ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار معماری ساسانی می‌شناسند. آن‌ها این ارگ را در دوران سلطنت شاپور بزرگ و در قرن سوم میلادی بنا کردند. ارگ بم به عنوان یک قلعه، روایت‌گر دوران گذشته باستانی ایران است و هنر و مهندسی معماری آن دوره را به خوبی نشان می‌دهد. شاپور اول، پادشاه ساسانی، این ارگ را ابتدا با نام “دیوانخانه شاپور” بر روی تپه‌ای با ارتفاع 25 متری ساخت. حکومت ساسانی این ساختمان را به عنوان محل اجتماعات مهم در زمان حکومت سلطنتی انتخاب کرد و شاپور اول از آن به عنوان مرکز تصمیم‌گیری و اداری استفاده می‌کرد.

در سال 1302 هجری شمسی، سازمان یونسکو ارگ بم را به عنوان یکی از آثار تاریخی کشور ایران، در فهرست میراث جهانی به ثبت رساند. متخصصان معماری، نقشه‌برداری و ارتباط بنا با محیط اطراف را نمونه‌ای بارز از هنر و مهندسی ساختمانی در دوران ساسانی می‌دانند. زلزله‌ها و حوادث طبیعی خسارات زیادی به بنا وارد کرده‌اند؛ به همین دلیل، مرمت‌گران در دهه‌های اخیر، ترمیمات جدی روی ارگ بم انجام داده‌اند تا این میراث ارزشمند حفظ و ارتقاء یابد.

ویژگی‌های معماری و ساختار ارگ بم

معماران ارگ بم این اثر منحصر به فرد را با مصالح خشتی طراحی و ساخته‌اند و آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرده‌اند: بخش حکومتی که عمارت اصلی و زندان را شامل می‌شود، بخش مردم‌نشین که خانه‌ها و بازارها را در بر می‌گیرد و حصارهای بیرونی که مجموعه را محافظت می‌کند. طراحان ارگ، این مجموعه شگفت‌انگیز را بر فراز تپه‌ای مصنوعی قرار دادند و با این کار، چشم‌اندازی فوق‌العاده برای آن رقم زدند. معماری خشتی و سازه‌های چندطبقه، ارگ بم را به بنایی بی‌نظیر تبدیل کرده است. معماران ایرانی با طراحی این سازه، مهارت خود را در تطبیق با شرایط اقلیمی منطقه به نمایش گذاشته‌اند. ساختار پیچیده و نظام دفاعی مستحکم، ارگ بم را به یکی از مهم‌ترین و امن‌ترین نقاط در طول تاریخ ایران بدل کرده است.

ثبت جهانی و ملی ارگ بم

ارگ بم در تاریخ اول فروردین ۱۳۴۵ با شماره ثبت ۵۱۹ وارد فهرست آثار ملی ایران شد. در سال ۲۰۰۴ میلادی نیز این اثر تاریخی با معیارهای یونسکو (ii، iii، iv، v) در فهرست میراث جهانی ثبت شد. این معیارها شامل ارزش‌های معماری، تاریخی و فرهنگی ارگ هستند. توجه یونسکو به این بنا نشان‌دهنده جایگاه جهانی ارگ بم است. تلاش‌ها برای حفظ و احیای این میراث ارزشمند همچنان ادامه دارد. امروزه ارگ بم نه فقط یک اثر تاریخی، بلکه نمادی از فرهنگ و تمدن ایرانی است که گردشگران زیادی را جذب می‌کند.

ویژگی‌های اصلی ارگ بم

ویژگی	جزئیات
جنس بنا	خشت و گل
قدمت	دوران ساسانیان
مساحت	حدود ۱۸۰،۰۰۰ متر مربع
موقعیت	شهر بم، استان کرمان، مسیر جاده ابریشم
ثبت جهانی یونسکو	سال ۲۰۰۴ (معیارهای ii، iii، iv، v)
آسیب زلزله	۵ دی ۱۳۸۲، تخریب بخش‌های وسیع

اهمیت ارگ بم در گردشگری

ارگ بم یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران است. معماری منحصربه‌فرد آن، به همراه تاریخ غنی و موقعیت استراتژیک، باعث جذب گردشگران داخلی و خارجی شده است. گردشگران علاوه بر بازدید از ارگ، از جاذبه‌های دیگر شهر بم مانند باغ‌شاهزاده لذت می‌برند. ارگ بم همچنین به دلیل ویژگی‌های خاص فرهنگی و تاریخی، در روایت فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. رویدادها و فیلم‌های مستند زیادی نیز درباره این ارگ ساخته شده‌اند. تلاش‌ها برای بازسازی این اثر، نگاه‌های بین‌المللی را بیشتر به سمت آن معطوف کرده است.

بخش‌های مختلف ارگ

ارگ بم دارای دو بخش اصلی است: بخش حکومتی و بخش عامه‌نشین.

بخش حکومتی در بلندترین نقطه ارگ قرار دارد و شامل قلعه حکومتی، سربازخانه و اصطبل است. این بخش مرکز فرماندهی بوده و امنیت ساکنان را تأمین می‌کرد.
بخش عامه‌نشین جایی برای زندگی و تجارت مردم عادی بوده است. بازار، خانه‌های مسکونی، مسجد و حمام از جمله سازه‌های این بخش هستند که نشان‌دهنده زندگی روزمره مردم آن زمان است.

قلعه حکومتی

قلعه حکومتی، مهم‌ترین بخش ارگ، در بالاترین نقطه بنا قرار دارد. این قسمت شامل اقامتگاه پادشاه، انبارهای آذوقه و محل استقرار سربازان بوده است. موقعیت استراتژیک این قسمت امکان نظارت بر کل شهر را فراهم می‌کرد.

برج‌های دیدبانی متعددی در قلعه حکومتی ساخته شده‌اند که از نظر معماری و نظامی بی‌نظیر هستند. دیوارهای این بخش به گونه‌ای طراحی شده که از حملات احتمالی دشمنان جلوگیری کند.

بخش عامه‌نشین

بخش عامه‌نشین ارگ، مکانی برای سکونت و فعالیت‌های اقتصادی مردم بوده است. خانه‌های مسکونی بیشتر دارای حیاط مرکزی بوده‌اند که تهویه طبیعی و خنکی فضا را ممکن می‌ساخت.

این بخش همچنین شامل بازار، مسجد و حمام عمومی بوده است که همه نیازهای زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم را برآورده می‌کرده است. معماری این قسمت به‌گونه‌ای طراحی شده که با شرایط سخت کویری سازگار باشد.

زلزله بم و ارگ

زلزله مهیب بم در سال ۱۳۸۲، باعث ویرانی گسترده ارگ شد. بسیاری از بخش‌های مهم این سازه خشتی از بین رفت و توجه جهانیان به این میراث تاریخی جلب شد. این اتفاق موجب شد تا ارگ بم در فهرست میراث در خطر یونسکو ثبت شود.

پس از زلزله، تلاش‌های گسترده‌ای برای مرمت این بنا آغاز شد. کار بازسازی بر اساس اصول معماری سنتی خشتی و با استفاده از مصالح بومی انجام شد تا اصالت تاریخی ارگ حفظ شود.

مرمت و بازسازی ارگ بم

پس از سال ۱۳۸۲، پروژه بازسازی ارگ با همکاری بین‌المللی آغاز شد. هدف اصلی این پروژه، حفظ اصالت بنا بود. یکی از اهداف مهم پروژه، آموزش تکنیک‌های مرمتی خشتی و معماری پایدار به نسل جدید بود.

بازسازی ارگ با رعایت دقیق اصول سنتی مرمت انجام شد. استفاده از خشت خام و گل، همراه با مستندات دقیق تاریخی، این اثر را دوباره احیا کرد.

نکات بازدید از ارگ بم

ارگ بم یکی از جاذبه‌های برجسته گردشگری کرمان است. بهترین زمان برای بازدید از این بنا فصل‌های خنک‌تر چون پاییز و زمستان است.

راهنمای گردشگری می‌تواند درک شما از تاریخ و معماری ارگ را عمیق‌تر کند. همچنین، وقت کافی برای بازدید بخش‌های مختلف ارگ اختصاص دهید.

اطلاعات ضروری بازدید	جزئیات
موقعیت مکانی	شهر بم، استان کرمان
ساعات بازدید	8 صبح تا 6 عصر
مدت بازدید	حدود 2 تا 3 ساعت
هزینه ورودی	بستگی به ملیت دارد

نتیجه‌گیری

ارگ بم در کرمان، به عنوان نمادی ارزشمند از هنر و معماری دوره ساسانی، ریشه‌های عمیقی در تاریخ، فرهنگ و هنر ایران دارد. معماران و هنرمندان باستانی با ساختار بی‌نظیر این بنا، تصویری تماشایی از دوران باستان ایران را برای ما به یادگار گذاشته‌اند. یونسکو با ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی، ارگ بم را به یک جاذبه‌ی فرهنگی بین‌المللی تبدیل کرده و آن را به عنوان شاهکاری از هنر و معماری باستانی در منطقه معرفی کرده است.

مجله گردشگری همسفرشیم با ارائه این مطلب شما را به سفری جذاب در اعماق تاریخ و فرهنگ ایران دعوت می‌کند. شما می‌توانید با خواندن این مطالب، جاذبه‌های گردشگری، آثار باستانی و اماکن مقدس را از زاویه‌ای تازه کشف کنید و از نکات مفید و کاربردی تورهای ایران‌گردی که مجله برای شما آماده کرده است، بهره‌مند شوید.