جلوگیری از تهوع در هواپیما؛ راهنمایی برای کسانی که زیاد سفر هوایی دارند

جلوگیری از تهوع در هواپیما موضوعی است که بسیاری از مسافران دائمی با آن درگیرند، اما با رعایت چند نکته ساده می‌توان از این مشکل جلوگیری کرد و پروازی آرام و دلپذیر داشت. اگر زیاد سفر هوایی می‌کنید و در هواپیما دچار حالت تهوع می شوید، در ادامه همراه ما باشید.

علت تهوع و سرگیجه در هواپیما

احساس تهوع در پرواز معمولاً به دلیل اختلاف بین پیام‌های دریافتی از چشم و گوش داخلی به مغز ایجاد می‌شود. زمانی که بدن شما در حال حرکت است اما چشمانتان حرکت خاصی را نمی‌بیند (مثلاً هنگام مطالعه در پرواز)، مغز دچار سردرگمی می‌شود و همین مسئله باعث حالت تهوع و سرگیجه می‌گردد.

علت علمی تهوع در پرواز

احساس تهوع هنگام پرواز پدیده‌ای به نام Motion Sickness یا «بیماری حرکت» است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که مغز از چشم‌ها و گوش داخلی سیگنال‌های متناقضی دریافت می‌کند.

تضاد سیگنال‌های حسی

سیستم وِستیبولار (گوش داخلی): این سیستم مسئول حفظ تعادل و آگاهی از حرکت بدن است. در هواپیما، گیرنده‌های تعادلی در گوش داخلی، شتاب، چرخش و تکان‌های ناشی از حرکت هواپیما را حس می‌کنند و سیگنال‌هایی مبنی بر «حرکت» به مغز ارسال می‌کنند.

• سیستم بینایی (چشم‌ها): زمانی که شما درون کابین هواپیما نشسته‌اید و به یک شیء ثابت (مانند کتاب، لپ‌تاپ یا تبلت) خیره می‌شوید، چشم‌ها سیگنال‌هایی مبنی بر «ثابت بودن» به مغز می‌فرستند.
• مغز این دو سیگنال متناقض – “ما در حال حرکت هستیم” (از گوش داخلی) و “ما ثابت هستیم” (از چشم‌ها) – را پردازش می‌کند. این سردرگمی حسی باعث می‌شود مغز به اشتباه تفسیر کند که ممکن است توسط سمی مسموم شده باشد و در نتیجه با فعال کردن مکانیسم دفاعی، اقدام به تحریک مرکز استفراغ نماید تا محتویات معده دفع شوند؛ این همان احساس تهوع است.

عوامل تشدید کننده در محیط پرواز

علاوه بر تضاد سیگنال‌های حسی، عوامل محیطی موجود در کابین هواپیما نیز می‌توانند این نشانه‌ها را تقویت کنند:

• فشار کابین و تغییر ارتفاع: نوسانات سریع فشار هوا بر پرده‌ی گوش و سینوس‌ها تأثیر می‌گذارد و می‌تواند سرگیجه و سنگینی سر ایجاد کند.
• کمبود اکسیژن نسبی: در ارتفاعات بالا، غلظت اکسیژن پایین‌تر است که می‌تواند منجر به خستگی و سرگیجه خفیف شود.
• بوها و تهویه: بوی سوخت، عطر تند مسافران، یا تهویه‌ی نامناسب هوا می‌تواند محرک قوی برای معده‌های حساس باشد.
• اضطراب سفر: استرس و نگرانی‌های پیش از پرواز، سطح هورمون‌های استرس را افزایش داده و بدن را مستعدتر برای تهوع می‌کند.

انتخاب صندلی مناسب

انتخاب جای نشستن تأثیر زیادی بر جلوگیری از تهوع در هواپیما دارد. صندلی‌های نزدیک بال‌ها کمتر تکان می‌خورند و برای کسانی که دچار سرگیجه می‌شوند گزینه بهتری هستند. در مقابل، صندلی‌های عقب هواپیما معمولاً لرزش بیشتری دارند.

نقاطی که باید از آن‌ها پرهیز کرد:

• عقب هواپیما: دم هواپیما بیشترین نوسان را در هنگام تلاطم دارد و مانند یک الاکلنگ حرکت می‌کند.
• صندلی‌های جلویی و عقب (نزدیک درب‌ها): این مناطق اغلب در هنگام بسته شدن درب‌ها یا تغییرات ناگهانی فشار، بیشتر تکان می‌خورند.

تنفس و رژیم غذایی قبل از پرواز

برای کاهش تهوع، چند ساعت قبل از پرواز غذای سبک مصرف کنید و از خوردن غذاهای چرب و سنگین خودداری نمایید. نوشیدن آب کافی و انجام تنفس‌های عمیق و آرام نیز کمک می‌کند بدن شما اکسیژن بیشتری دریافت کند و حالت تهوع کاهش یابد.

رژیم غذایی سبک و هیدراتاسیون:

• چند ساعت پیش از پرواز: غذاهای سنگین، چرب، حاوی پروتئین زیاد، سرخ‌شده یا بسیار ادویه‌دار (مانند فست فودها، غذاهای تند و پرچرب) فشار اضافی بر معده وارد کرده و احتمال ریفلاکس و تهوع را افزایش می‌دهند.
• انتخاب‌های بهینه: خوراک‌هایی مانند نان تست ساده، کراکر، بیسکویت‌های شور، سیب، موز و مقدار کمی ماست کم‌چرب بهترین گزینه‌ها هستند. این غذاها معده را پر می‌کنند اما باعث تحریک نمی‌شوند.
• اجتناب از محرک‌ها: از نوشیدنی‌های گازدار (که نفخ ایجاد می‌کنند)، الکل (که باعث کم‌آبی و اختلال در سیستم عصبی می‌شود) و مصرف بیش از حد قهوه پرهیز کنید.
• هیدراتاسیون: آب ساده بهترین نوشیدنی است. بدن را هیدراته نگه دارید تا از سردرد ناشی از کم‌آبی که می‌تواند شبیه سرگیجه باشد، جلوگیری شود.

اهمیت خواب کافی:

خواب کافی در شب پیش از پرواز اهمیت بالایی دارد. خستگی و کمبود خواب حساسیت بدن را نسبت به حرکت هواپیما افزایش می‌دهد و آستانه‌ی تحمل شما را پایین می‌آورد. سعی کنید حداقل ۷ تا ۸ ساعت خواب با کیفیت داشته باشید.

تکنیک‌های تنفسی پیش از برخاستن:

استرس و اضطراب سطح آدرنالین را بالا برده و تنفس را سطحی می‌کند. پیش از برخاستن هواپیما (زمانی که بیشترین اضطراب را دارید)، چند دقیقه تمرین تنفس عمیق انجام دهید:

• دم عمیق (از بینی): به آرامی و با شکم (نه قفسه سینه) تا جایی که می‌توانید هوا را به درون ریه‌ها بکشید (شمردن تا ۴).
• نگه داشتن: نفس را به مدت کوتاهی (شمردن تا ۲) نگه دارید.
• بازدم آرام (از دهان): هوا را به آرامی و طولانی (شمردن تا ۶ یا ۸) از دهان خارج کنید، گویی دارید از درون یک نی فوت می‌کنید.

این تمرین سبب افزایش اکسیژن‌رسانی به مغز و کاهش سطح استرس می‌شود و تعادل اکسیژن و آرامش ذهنی را برقرار می‌سازد.

پرهیز از مطالعه یا کار با گوشی هنگام پرواز

یکی از اشتباهات رایج مسافران، استفاده طولانی از موبایل یا مطالعه کتاب در حین پرواز است. تمرکز چشمان روی صفحه، در حالی که بدن در حال حرکت است، باعث تشدید سرگیجه می‌شود. بهتر است به مناظر بیرون از پنجره نگاه کنید یا چشمانتان را برای مدتی ببندید.

استفاده از داروهای ضد تهوع

اگر زیاد سفر هوایی دارید و همیشه دچار این مشکل می‌شوید، بهتر است قبل از پرواز با پزشک مشورت کنید.

داروهای رایج ضدحرکت:

داروهای ضدهیستامین با کاهش فعالیت سیستم وستیبولار عمل می‌کنند. این داروها باید معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از شروع حرکت مصرف شوند.

• دیفن‌هیدرامین (Dimenhydrinate): یکی از رایج‌ترین داروهای بدون نسخه است که معمولاً با نام تجاری Dramamine شناخته می‌شود. عارضه‌ی جانبی اصلی آن خواب‌آلودگی است.
• مکلیزین (Meclizine): اغلب به عنوان داروی مؤثرتری برای بیماری حرکت شناخته می‌شود و ممکن است نسبت به دیفن‌هیدرامین کمتر باعث خواب‌آلودگی شود، اما هنوز هم یک ضد هیستامین است.
• اسکوپولامین (Scopolamine): قوی‌ترین گزینه است که اغلب به صورت پچ ترانس‌درمال (چسبی که پشت گوش قرار می‌گیرد) استفاده می‌شود. این پچ به طور مداوم دارو را در طول پرواز آزاد می‌کند و برای پروازهای طولانی (مثلاً بیش از ۸ ساعت) بسیار مؤثر است.

تهوع در کودکان: حساسیت بیشتر

کودکان به دلیل داشتن سیستم تعادل در حال رشد و حساس‌تر بودن، نسبت به بزرگ‌سالان بیشتر دچار تهوع در پرواز می‌شوند.

راهکارهای ویژه برای کودکان:

• انتخاب صندلی: اگر کودک زیر ۷ سال است، سعی کنید صندلی‌هایی در ردیف‌های جلویی‌تر (نزدیک به بینی هواپیما) رزرو کنید که لرزش کمتری دارند.
• محدودیت صفحه نمایش: از دادن تبلت یا موبایل برای مدت طولانی به کودک خودداری کنید. دیدن تصاویر متحرک روی صفحه در حالی که هواپیما در حال حرکت است، سریعاً تهوع ایجاد می‌کند.
• تمرکز بر بیرون: اگر کودک بی‌تابی نکرد، او را تشویق کنید که از پنجره به ابرهای ثابت یا منظره‌ی دور نگاه کند.
• تغذیه و نوشیدنی: آب سیب، کراکر نمکی و آب بهترین خوراکی‌ها هستند. از غذاهای سنگین کاملاً پرهیز شود.
• پیشگیری طبیعی: مچ‌بندهای ضدتهوع مخصوص کودکان یا آب‌نبات‌های زنجبیلی کوچک (تحت نظارت) بی‌ضررترین گزینه‌ها برای سنین خردسال هستند.

نتیجه‌گیری

با رعایت چند نکته ساده مانند انتخاب صندلی مناسب، تنفس آرام، رژیم غذایی سبک و پرهیز از مطالعه در پرواز می‌توان تا حد زیادی از تهوع و سرگیجه در هواپیما جلوگیری کرد. آگاهی از علت اصلی این وضعیت و پیشگیری از آن، تجربه سفرهای هوایی شما را بسیار لذت‌بخش‌تر می‌کند.

سوالات متداول

۱. آیا تهوع در پرواز نشانه بیماری خاصی است؟
خیر، در اغلب موارد این مسئله به دلیل واکنش طبیعی بدن به حرکت ایجاد می‌شود و بیماری محسوب نمی‌شود.

۲. آیا کودکان بیشتر دچار تهوع در پرواز می‌شوند؟
بله، سیستم تعادل در کودکان حساس‌تر است و معمولاً بیشتر دچار سرگیجه و تهوع می‌شوند.

۳. چه نوشیدنی‌هایی برای کاهش تهوع مفید است؟
نوشیدن آب یا چای زنجبیل می‌تواند به کاهش حالت تهوع در پرواز کمک کند.

۴. آیا استفاده از ماسک اکسیژن کمکی می‌کند؟
در پروازهای طولانی، در صورت احساس تهوع، تنفس اکسیژن تازه می‌تواند مؤثر باشد، ولی بهتر است ابتدا با مهماندار مشورت کنید.

برخی داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا داروهای کاهش فشار خون ممکن است در ارتفاع و تغییر فشار هوا، اثرات خود را تشدید کنند. این تشدید می‌تواند منجر به کاهش هوشیاری، افت شدید فشار خون (هیپوتانسیون وضعیتی) یا تهوع شدید شود. پیش از سفر، حتماً فهرست کامل داروهای مصرفی خود را با پزشک بررسی کنید تا از عدم تداخل و ایمنی مصرف آن‌ها در محیط پرواز مطمئن شوید. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله زیر را مطالعه کنید.
خطر در سفر! داروهایی که می‌توانند شما را به دردسر بیندازند