چشمه علی دامغان مکانی دلنشین در استان سمنان

استان سمنان و شهر دامغان بسیار مورد توجه پادشاهان دوران قاجار قرار گرفته‌اند؛ به همین دلیل، آغامحمدخان و فتحعلی‌شاه قاجار تصمیم به ساخت یک عمارت در این منطقه گرفتند که تا به امروز این اثر تاریخی برجای مانده است. این مجموعه که به نام “چشمه علی” شناخته می‌شود، یکی از برجسته‌ترین جاهای دیدنی دامغان محسوب می‌شود. ویژگی‌های خاص اقلیمی و زیبایی محیط اطراف باعث شده که از زمان‌های قدیم، این منطقه و چشمه‌ی علی به عنوان یکی از مقاصد پرطرفدار مردم و حاکمان محسوب گردد.

تاریخچه چشمه علی

علاقهٔ فتحعلی شاه به این منطقه ایران از آنجا ناشی می‌شود که شهر دامغان واقعیتاً زادگاه او بوده و او در مولودخانهٔ دامغان به دنیا آمده است. پس از به دور از مسائل حکومتی رسیدن، چندین بار به این شهر سفر کرده است. در یکی از سفرهای خود، هنگامی که فتحعلی‌شاه برای مقابله با پیشرفت‌های نادر میرزا، پسر شاهرخ نادری، در مشهد به سمت خراسان می‌رفت، در دامغان توقف کرد و به معماران دستور داد که این عمارت را در آنجا احداث کنند.

معماری مجموعه چشمه علی دامغان

پس از احداث عمارت فوق، شاه اعلام کرد: «این عمارت، کعبه ثانی نیاز دارد» و دستور داد تا مسجدی در کنار چشمه احداث شود. در نتیجه، در کنار این عمارت مسجدی با طاق‌های رومی ساخته شد که تا چندین سال قبل آثاری از آن قابل مشاهده بود. در آن زمان، فتحعلی‌شاه دستور داد وقف‌نامه‌ای را بر دو سنگ حک کرده و در مسجد نصب کنند، اما به دلیل عدم کارایی و تخریب مسجد، آثار باقی‌مانده تخریب شد و مسجدی زیبا در همان محل دوباره ساخته شد.

چشمه علی دو دریاچه دارد، یکی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی‌شاه واقع شده است. بنا به اکتشافات، بخش عظیم آب چشمه از دریاچه شمالی به میان می‌آید. این بنا از دو بخش تشکیل شده است؛ یکی عمارت قراول‌خانه با معماری خشتی صفوی و مصرف در دوره آقا محمد خان قاجار و بخش دیگر، بنا در داخل آب که پایه‌ای سنگی دارد و خود بنا از آجر ساخته شده است. ساختمان مجموعه چشمه علی، سمت شمالی و داخل دریاچه واقع شده و از فاصله حدود پانصد متری از تپه‌های آبده قرار گرفته است.

در ساختمان‌های تاریخی ایران، به‌خصوص در قلعه‌ها، ارگ‌ها و برج‌ها، قسمتی به نام قراول‌خانه موجود بوده است. قراول‌خانه‌ها کاربردهای گوناگونی داشته‌اند، از جمله: محل استراحت قراول‌ها و انبار اسلحه‌ای که برای محافظت از مناطق استفاده می‌شده است، پادگان برای محافظت از مناطق، جایگاه نگه‌داری و توقف ارابه‌ها و اسب‌های سلطنتی.

به‌طور کلی، قراول‌خانه یک ساختمان کوچک بوده که در سرراه‌های ورود به شهر برای دریافت عوارض از افرادی که محصولات کشاورزی وارد می‌کردند، احداث و به کار برده می‌شده است. در هر قراول‌خانه، دو نفر از مأموران دولت اداره دارایی به صورت شبانه‌روز مشغول به کار بودند تا عوارض مورد نیاز را دریافت کنند. دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمنگاه شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد نیز بوده که اما اکنون ویران شده‌اند.

بنای سر در مجموعه چشمه علی به آقا محمد خان نسبت داده می‌شود، اما با توجه به شکل و نوع معماری آن، احتمالا به دوره‌های پیش از قاجار (صفویه) برمی‌گردد. در اسناد مربوط به ثبت مجموعه چشمه علی که مربوط به سال ۱۳۴۸ است، ساخت بنای اصلی سر در را به دوره‌ی صفویه نسبت داده‌اند.

وقف آب چشمه علی 

چشمه علی، علاوه بر مناظر و طبیعت زیبای خود، به عنوان یک منبع اصلی تامین آب برای شهرستان دامغان شناخته می‌شود. این چشمه به حضرت علی (علیه‌السلام) اختصاص یافته و قطعه سنگی که روی آن منقوش بوده و در گذشته مورد توجه بازدیدکنندگان بوده است، امروزه متاسفانه از آن سنگ باقی نمانده است. این چشمه در سال ۱۲۱۷ هجری قمری به وقف امام زمان (عج) اختصاص یافته است. با اینکه از لحاظ تاریخی به مقدسات دینی ارتباط دارد، چشمه علی به عنوان یکی از مکان‌های دیدنی منحصر به فرد در سمنان شناخته می‌شود و علاوه بر جذابیت‌های گردشگری، به عنوان یک مرکز مذهبی نیز مورد احترام و توجه مردم قرار دارد.

بازدید از چشمه علی در دامغان یک تجربه‌ی گردشگری منحصر به فرد و جذاب است. این مکان، با مناظر زیبا، منبع آب مهم برای شهرستان دامغا یک مقصد گردشگری شاخص است. همچنین، با تاریخچه‌ای که به دوران صفویه بازمی‌گردد و با وجود ساختمان‌های تاریخی در این محوطه، چشمه علی فراخواننده‌ی علاقمندان به تاریخ، فرهنگ و طبیعت است.