در میان انبوه جشن‌ها و آیین‌های کهن ایران باستان، جشن تیرگان همچون نگینه‌ای درخشان می‌درخشد. این جشن باستانی که در روز دهم تیرماه هر سال برگزار می‌شود، ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ ایرانیان دارد و یادآور رشادت‌ها، باورها و امیدهای نیاکانمان است.
نام تیشتر (Tishtrya) در اوستا، تیشتر (Tishtar) در پهلوی و تیر در فارسی، همگی به این ستاره درخشان اشاره دارند که در باور ایرانیان باستان، نقشی حیاتی در بارش باران و حاصلخیزی زمین ایفا می‌کرده است.
جشن تیرگان، که در گذشته با شکوه و عظمت بسیاری برگزار می‌شده، متاسفانه در گذر زمان رو به فراموشی نهاده شده است. با این حال، هنوز هم در برخی از نقاط ایران، به ویژه در میان زرتشتیان، این جشن زیبا و پرمغز به حیات خود ادامه می‌دهد و به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های سنتی ایرانیان در کنار جشن نوروز، مهرگان و سده، به مدت ۹ روز با شور و نشاط و آداب و رسوم خاص خود برگزار می‌شود.
در این مقاله از مجله همسفرشیم نگاهی به این جشن غنی و تاریخی خواهیم داشت. با این امید که نقشی در زنده نگه داشتن فرهنگ و آداب و رسوم پر از داستان و روایات زیبا داشته باشیم.
گز اصفهان ، شیرینی کهن با اصالتی ایرانی
تیرگان، بازمانده‌ای از جشن‌های ماهانه پارسی
جشن تیرگان، از جمله بازمانده‌های جشن‌های ماهانه پارسی است که در دوران باستان به منظور سپاسگزاری از ایزدان و طلب برکت از آن‌ها برگزار می‌شد. این جشن که در گویش محلی برخی از نواحی البرز مانند مازندران و سمنان به “تیرماه سیزده شو” معروف است، هنوز هم در میان برخی از مردم و به‌ویژه زرتشتیان ایران، با شور و اشتیاق خاصی برگزار می‌شود.
راز نام “تیرگان”
نام “تیرگان” از دو واژه “تیر” و “گان” تشکیل شده است. “تیر” به معنی ستاره و “گان” به معنی گروه یا دسته است. در واقع، تیرگان به معنای “جشن ستارگان” است و به باور زرتشتیان، در این روز، ستاره تیر (تیشتر) به اوج خود می‌رسد و باران‌های رحمت الهی را به زمین هدیه می‌دهد.
دو خاستگاه آیینی و افسانه‌ای تیرگان
جشن تیرگان، دارای دو خاستگاه آیینی و افسانه‌ای است که هر دو به نوبه خود، در شکل‌گیری هویت و فلسفه این جشن نقشی اساسی داشته‌اند. در خاستگاه آیینی تیرگان، این جشن به ایزد باران و ستاره تیشتر نسبت داده می‌شود. مردم در این روز با رفتن به کنار رودها، چشمه‌ها و جوی‌ها و پاشیدن آب بر سر و روی یکدیگر، از تیشتر تقاضای بارش باران و برکت آسمانی می‌کردند. این آیین کهن، نمادی از پیوند ناگسستنی انسان ایرانی با طبیعت و وابستگی او به نزولات آسمانی است.
در خاستگاه افسانه‌ای تیرگان، این جشن به داستان تیراندازی آرش کمانگیر، قهرمان اسطوره‌ای ایران، مرتبط می‌شود. بنا بر روایت، در زمان پادشاهی کیخسرو، ایرانیان و تورانیان بر سر مرزهای شرقی کشور به نزاع و کشمکش می‌پردازند. برای حل این مناقشه، توافق می‌شود که هر دو طرف، طلوع خورشید را از پشت تیری که از کمان رها می‌شود، به عنوان مرز میان خود تعیین کنند. آرش، پهلوان ایرانی، با تمام توان خود، تیری را به سوی مشرق زمین پرتاب می‌کند که تا طلوع خورشید در آسمان می‌ماند و مرزهای ایران را تا دورترین نقطه عقب می‌راند. از آن زمان به بعد، تیرگان به عنوان جشن پاسداشت مرزها و رشادت‌های ایرانیان گرامی داشته می‌شود.
اهمیت و جایگاه جشن تیرگان
جشن تیرگان، به عنوان یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان، از جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و تاریخ این سرزمین برخوردار است. این جشن، نمادی از پیوند انسان ایرانی با طبیعت، دلاوری و رشادت نیاکان، و امید به باران و برکت الهی است. ثبت تیرگان در فهرست آثار ملی ایران به عنوان میراث معنوی کشور، گامی در جهت حفظ و احیای این گنجینه فرهنگی ارزشمند به شمار می‌رود.
به دنبال آرامش در طبیعت هستید؟ هتل چالدره تنکابن را امتحان کنید!
اما چه چیزی جشن تیرگان را تا این حد خاص و منحصر به فرد می‌کند؟
- ریشه در تاریخ و اسطوره: این جشن با اسطوره‌ها و باورهای کهن ایرانیان در هم آمیخته و به نوعی یادآور پیروزی خیر بر شر و تلاشی برای جلب رضایت ایزدبانوی آب و باران، تیشتر، برای بارش رحمت الهی بر زمین است.
- آداب و رسوم خاص: از جمله آداب و رسوم این جشن می‌توان به آب‌پاشی به یکدیگر، فال گرفتن با کوزه، خواندن شعر و شاهنامه، برپایی آتش‌بازی، و تهیه و توزیع خوراکی‌های مخصوص مانند آش رشته و سبزی پلو با ماهی اشاره کرد.
- نمادی از وحدت و همبستگی: جشن تیرگان فرصتی برای گردهم آمدن ایرانیان از اقوام و مذاهب مختلف در کنار یکدیگر و پاسداشت فرهنگ و تاریخ غنی این سرزمین است.
جشن تیرگان، فراتر از یک جشن باستانی، فرصتی برای تأمل در تاریخ، طبیعت و جایگاه انسان در این هستی است. این جشن یادآور این نکته است که همواره باید قدردان نعمت‌های الهی باشیم و برای حفظ و آبادانی سرزمین خود تلاش کنیم.
امیدواریم با این مقاله، گامی در جهت احیای این جشن باستانی و معرفی فرهنگ و تاریخ غنی ایران به نسل‌های آینده برداشته باشیم.
آیا شما تا به حال در جشن تیرگان شرکت کرده‌اید؟ تجربیات خود را در با ما به اشتراک بگذارید.
هتل آپارتمان آرمان: همسایه حرم، همراه شما
