گُلفشان نفتلیجه گمیشان؛ جوششی شگفت‌انگیز از دل زمین
فعالیت‌های علمی و پژوهشی درباره این منطقه
گُلفشان نفتلیجه گمیشان یکی از شگفتی‌های زمین‌شناسی شمال ایران است. این گُلفشان با فوران گل و مواد آلی از درون زمین، چشم‌اندازی ویژه و بی‌نظیر در استان گلستان پدید آورده است. بوی گاز و جوشش مداوم گل حتی از فاصله چند متری هم دیده و حس می‌شود. طبیعت این منطقه خانه گیاهان شورپسند و جانوران کمیاب است و هر سال گردشگران و طبیعت‌دوستان را به خود جذب می‌کند.
گلفشان نفتلیجه مکانی مناسب برای پژوهش‌های علمی نیز هست. ترکیب خاک، آب و مواد معدنی در این منطقه فرصت‌های مطالعاتی برای زمین‌شناسان و زیست‌محیطی‌ها فراهم کرده است. تجربه دیدن گُلفشان، لمس گل آن و عکاسی از جوشش پیوسته این پدیده، هر بازدیدکننده‌ای را شگفت زده می‌کند.
گُلفشان چیست و چطور به وجود می‌آید؟
گُلفشان یا Mud Volcano پدیده‌ای است که از فوران گل، آب و گاز از درون زمین شکل می‌گیرد. این فوران معمولاً به دلیل تجمع گازهایی مانند متان، دی‌اکسیدکربن و نیتروژن در لایه‌های رسی زمین رخ می‌دهد. تجمع فشار در این لایه‌ها باعث خروج گل به سطح زمین می‌شود و دهانه‌هایی کوچک تا بزرگ می‌سازد.
گُلفشان‌ها اغلب در مناطقی با منابع نفت و گاز دیده می‌شوند. عمق منبع گل گاهی به بیش از ۲۰ متر هم می‌رسد. دمای گل معمولاً تقریبا هم‌دما با سطح زمین است. در گُلفشان نفتلیجه، ترکیب مواد آلی و معدنی فرصت مناسبی را برای مطالعه زیست‌شناسی خاک فراهم کرده است.
موقعیت جغرافیایی گُلفشان نفتلیجه گمیشان
گُلفشان نفتلیجه در شمال غرب استان گلستان و شمال شهرستان گمیشان قرار دارد. این منطقه در نزدیکی مرز ترکمنستان واقع شده و به خاطر نزدیکی به ساحل شرقی دریای خزر، آب‌وهوای خاصی دارد. مختصات جغرافیایی آن ۵۴.۰۴ طول شرقی و ۳۷.۱۳ عرض شمالی ثبت شده است.
دسترسی به این گُلفشان از جاده گمیش‌تپه به سمت روستای نفتلیجه انجام می‌شود. فاصله آن تا شهر گمیش‌تپه تقریباً ۲۵ کیلومتر است. مسیر اصلی آسفالت است و بخش پایانی جاده خاکی خواهد بود. این مسیر، تجربه یک طبیعت‌گردی متفاوت را برای بازدیدکنندگان رقم می‌زند.
ویژگی‌های زمین‌شناختی و علمی گلفشان
گُلفشان نفتلیجه دهانه‌ای با قطر حدود ۵ متر دارد. ارتفاع فوران گل، گاه تا ۶۰ سانتی‌متر هم می‌رسد و مواد از عمق چندین متر به سطح می‌رسند. گل این پدیده ترکیبی از رس، نمک، املاح معدنی و مواد آلی است که خاصیت درمانی و تاثیراتی بر خاک دارد. برخی پژوهش‌ها حضور میکروب‌های خاص را در گل این منطقه تایید کرده‌اند.
گازهای خروجی از گُلفشان نفتلیجه عمدتاً متان و نیتروژن هستند. وجود دانه‌های نمکی و املاح معدنی در خاک اطراف، ساختار محیط را با سایر مناطق ایران متفاوت می‌کند. دانشمندان معتقدند تغییرات فصلی دما و فشار تا حدود زیادی بر حجم و الگوی جوشش گل اثر می‌گذارد.
چه زمانی برای بازدید مناسب‌تر است؟
در بهار و اوایل پاییز، منطقه نفتلیجه شرایط آب‌وهوایی بسیار مطلوبی دارد. دمای متوسط، رطوبت متعادل و سرسبزی گیاهان شورپسند چشم‌اندازی دیدنی خلق می‌کند. صبح هنگام و عصرها بهترین فرصت بازدید است تا هم گرمای روز اذیت نکند و هم نور کافی برای عکاسی باشد.
در تابستان بادهای گرم و در زمستان بارش‌های گاه و بی‌گاه رفت‌وآمد را سخت می‌کند. جاده‌های خاکی اطراف بعد از بارندگی لغزنده و عبور از آن دشوار می‌شود. توصیه می‌شود تجهیزات و مواد غذایی مناسب به همراه داشته باشید و بازدید را با برنامه‌ریزی قبلی انجام دهید.
آثار گُلفشان بر محیط‌زیست اطراف
گُلفشان نفتلیجه باعث شور شدن خاک و آب‌های سطحی در منطقه شده است. این شرایط زیستی برای گیاهان و جانورانی که به محیط شور عادت دارند، ایده‌آل است. در اطراف گُلفشان گونه‌های شورپسند مثل سالسولا و برخی پرندگان مهاجر را می‌توان دید.
خروج مداوم گل و گاز، اکوسیستم ویژه‌ای ایجاد می‌کند. ماهی‌ها و پرندگان بسیاری از مواد معدنی گل استفاده می‌کنند. پژوهشگران کشف کرده‌اند که ترکیبات خارج شده از دهانه گُلفشان، روی تنوع زیستی منطقه اثر مثبت گذاشته است و نقش مهمی در حفظ برخی گونه‌های کمیاب منطقه ایفا می‌کند.
معرفی دیگر گُلفشان‌های ایران
ایران در کنار نفتلیجه، چند گُلفشان معروف دیگر هم دارد. استان‌های سیستان‌وبلوچستان، گلستان و هرمزگان بیشترین تعداد گُلفشان را در خود جای داده‌اند. گُلفشان چکر و بزرگ در سیستان‌وبلوچستان، پاشتری در گلستان و آب‌تلخ در هرمزگان بین گردشگران و پژوهشگران محبوب هستند.
در جدول زیر مقایسه‌ای بین چهار گُلفشان شاخص ایران آمده است:
| نام گُلفشان | استان | ویژگی خاص | دسترسی | ارتفاع دهانه (متر) |
|---|---|---|---|---|
| نفتلیجه | گلستان | گل خاکستری، طبیعت بکر | جاده گمیش‌تپه | 0.6 |
| چکر | سیستان‌وبلوچستان | قطر بزرگ، گل درمانی | کنارک | 1.3 |
| پاشتری | گلستان | جوش نامنظم | مراوه‌تپه | 1.0 |
| آب‌تلخ | هرمزگان | نمکی و کبودی | بندرلنگه | 0.6 |
این جدول به مقایسه موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های خاص و ارتفاع دهانه هر گُلفشان می‌پردازد تا مخاطب دید دقیقی از تفاوت‌ها داشته باشد.
امکانات رفاهی اطراف گُلفشان
در نزدیکی گُلفشان نفتلیجه امکانات رفاهی رسمی وجود ندارد. نزدیک‌ترین مراکز اقامتی و خدماتی در روستاهای نفتلیجه و گمیش‌تپه قرار دارند. سرویس بهداشتی، آلاچیق یا فروشگاه مواد غذایی در محوطه اصلی مشاهده نمی‌شود. قبل از سفر تهیه آب، آذوقه و وسایل طبیعت‌گردی بسیار مهم است.
برخی تورهای طبیعت‌گردی محلی بازدید از این منطقه را با خدمات کامل مثل پذیرایی و راهنما برگزار می‌کنند. امکانات اقامتی در گمیش‌تپه شامل چند مهمانسرا، اقامتگاه بومی و برخی خانه‌های اجاره‌ای است. بهترین گزینه، اقامت در گمیش‌تپه و برنامه‌ریزی بازدید روزانه از گُلفشان است.
اماکن گردشگری و دیدنی نزدیک گُلفشان نفتلیجه گمیشان
تالاب گمیشان مهم‌ترین جاذبه طبیعی نزدیک به گُلفشان نفتلیجه است. این تالاب زیستگاه پرندگان مهاجر بوده و امکان پرنده‌نگری، عکاسی و طبیعت‌گردی را به مسافران می‌دهد. فاصله این تالاب تا گُلفشان کمتر از ۱۰ کیلومتر است.
همچنین منطقه حفاظت‌شده آشوراده، جنگل‌های هیرکانی و شهر تاریخی گمیش‌تپه در نزدیکی قرار دارند. بازدید از بازار محلی گمیش‌تپه و تجربه فرهنگ ترکمن‌ها، لذت سفر را کامل‌تر می‌کند. برخی تورها امکانات قایق‌سواری و بازدید از روستاهای بومی حاشیه تالاب را هم ارائه می‌دهند.
نتیجه‌گیری
گُلفشان نفتلیجه گمیشان گنجینه‌ای از شگفتی‌های زمین‌شناختی و طبیعت بکر ایران است. این پدیده نه تنها نگاه گردشگران بلکه پژوهشگران و اساتید دانشگاهی را هم جلب کرده است. جوشش آرام گل، مناظر خاص طبیعی و موقعیت منحصر به‌فرد هر سال علاقه‌مندان زیادی را به سمت خود می‌کشاند.
حفاظت از این منطقه، آگاهی‌بخشی و استفاده پایدار می‌تواند آینده گردشگری و پژوهش در منطقه را تضمین کند. بازدید از گُلفشان نفتلیجه، لمس خاک و تماشای زندگی در دل زمین تجربه‌ای خاص و فراموش‌نشدنی خواهد بود.
سوالات متداول
۱- گلفشان نفتلیجه کجاست؟ در شمال غرب استان گلستان و نزدیک مرز ترکمنستان قرار دارد.
۲- چطور به گلفشان نفتلیجه گمیشان برویم؟ با خودرو شخصی تا روستای نفتلیجه و سپس مسیری خاکی تا خود گُلفشان.
۳- گل گلفشان چه فوایدی دارد؟ در طب سنتی برای درمان درد مفاصل استفاده می‌شود.
۴- بهترین فصل بازدید از گلفشان نفتلیجه چه زمانی است؟ بهار و اوایل پاییز زمان مناسب‌تری برای بازدید از گُلفشان است.
۵- آیا امکانات رفاهی در محل وجود دارد؟ امکانات بسیار محدود است؛ لازم است وسایل و آذوقه را همراه داشته باشید.
