قلعه فلک‌الافلاک؛ دژ ساسانی باشکوه بر فراز خرم‌آباد
افسانه‌ها و داستان‌های محلی درباره قلعه فلک‌الافلاک
تاریخچه قلعه فلک‌الافلاک از دوران ساسانیان تا قاجار قلعه فلک‌الافلاک، یکی از باشکوه‌ترین سازه‌های تاریخی ایران، بر فراز تپه‌ای در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد. این قلعه یادگار دوران ساسانیان است که برای کاربردهای نظامی و استراتژیک احداث شد. موقعیت جغرافیایی آن امکان کنترل بر مسیرهای ارتباطی مهم منطقه را فراهم می‌کرد. در دوره اسلامی، قلعه همچنان اهمیت خود را حفظ کرد. این قلعه در دوران ایلخانیان و تیموریان، مورد استفاده قرار گرفت. در دوره صفویه و قاجار نیز از قلعه به‌عنوان مرکز سیاسی، نظامی، و حتی زندان سیاسی استفاده کردند. تغییرات اعمال‌شده طی این دوران، ساختار آن را مستحکم‌تر کرد.
راز نام فلک‌الافلاک؛ چرا این قلعه چنین نامیده شد؟
نام “فلک‌الافلاک” به معنای “آسمان آسمان‌ها” است. این نام، بازتاب‌دهنده عظمت و شکوه قلعه است که بر فراز شهر خرم‌آباد می‌درخشد. در گذشته، این قلعه با نام “دژ شاپورخواست” شناخته می‌شد. بر این مکان نام‌هایی مانند “قلعه دوازده‌برجی” نیز گذاشته‌اند، چرا که در ابتدا دوازده برج داشت. نام فلک‌الافلاک به مرور و در دوره‌های بعدی به دلیل ارتفاع و موقعیت برجسته آن شهرت یافت.
مسیرهای دسترسی به قلعه فلک‌الافلاک و بهترین زمان بازدید
قلعه فلک‌الافلاک در مرکز شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه خرم‌آباد واقع شده است. دسترسی به این قلعه بسیار آسان است. شما می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودرو شخصی استفاده کنید. بهترین زمان برای بازدید از قلعه، فصل بهار و پاییز است. در این زمان‌ها، آب‌وهوای معتدل لرستان تجربه‌ای دل‌پذیر را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند. ساعات بازدید، عموماً از صبح تا عصر است و توصیه می‌شود پیش از سفر، از باز بودن مجموعه اطمینان حاصل کنید.
چرا قلعه فلک‌الافلاک را یکی از استراتژیک‌ترین قلعه‌های ایران می‌دانند؟
فلک‌الافلاک به دلیل موقعیت استراتژیک خود، یکی از مهم‌ترین قلعه‌های ایران محسوب می‌شود. این قلعه بر روی تپه‌ای مشرف به شهر و در مسیر گذرگاه‌های تاریخی واقع شده است. از این موقعیت، نیروهای مستقر در قلعه می‌توانستند بر مسیرهای تجاری و نظامی منطقه نظارت کامل داشته باشند. ویژگی‌های دفاعی قلعه شامل برج‌های دیده‌بانی، دیوارهای ضخیم و راهروهای پنهان، توانایی مقاومت در برابر تهاجمات را افزایش می‌داد. این ویژگی‌ها، فلک‌الافلاک را به یکی از امن‌ترین نقاط در جنوب غربی ایران تبدیل کرده است.
جاذبه‌های گردشگری اطراف قلعه فلک‌الافلاک
گرداب سنگی
گرداب سنگی یکی از سازه‌های دوره ساسانی در خرم‌آباد است. هدف از ساخت آن ذخیره و انتقال آب چشمه به سایر نقاط شهر بوده است. این سازه دایره‌ای شکل با قطر 18 متر و ارتفاع 18 متر از سنگ و ملات ساروج ساخته شده است. گرداب سنگی از نمونه‌های مهندسی پیشرفته در تاریخ ایران به شمار می‌رود.
فاصله تا قلعه فلک‌الافلاک: کمتر از 2 کیلومتر
2. آسیاب گبری
آسیاب گبری، واقع در جنوب خرم‌آباد، به دوران ساسانیان بازمی‌گردد. این بنای مستطیل شکل با سنگ و ملات ساروج ساخته شده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های آسیاب‌گاری ایران شناخته می‌شود. در گذشته برای تامین آرد مردم شهر از آن استفاده می‌کردند.
فاصله تا قلعه فلک‌الافلاک: حدود 4 کیلومتر
3. پل شاپوری (پل شکسته)
پل شاپوری یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانی است که در ضلع جنوبی قلعه فلک‌الافلاک واقع شده است. این پل 28 چشمه طاق داشته و نقش مهمی در اتصال راه‌های تجاری لرستان به تیسفون، پایتخت ساسانیان، ایفا می‌کرده است. تنها پنج دهانه از آن حفظ شده است.
فاصله تا قلعه فلک‌الافلاک: کمتر از 1 کیلومتر
4. دریاچه کیو
این دریاچه طبیعی در شمال‌غرب خرم‌آباد قرار دارد. مساحت آن 7 هکتار و عمقش بین 3 تا 7 متر است. دریاچه کیو به لطف طبیعت بکر و امکانات گردشگری مناسب، مکانی جذاب برای قایق‌رانی، ماهیگیری و تفریحات خانوادگی محسوب می‌شود.
فاصله تا فلک‌الافلاک: حدود 3 کیلومتر
5. بقعه باباطاهر لرستان
مقبره باباطاهر، شاعر برجسته لر، در ضلع غربی قلعه فلک‌الافلاک قرار دارد. سبک معماری آرامگاه شامل دیوارهای هشت‌ضلعی و گنبدی ساده است. قدمت ساخت این آرامگاه به دوره خوارزمشاهیان می‌رسد.
فاصله تا فلک‌الافلاک: کمتر از 500 متر
6. مجموعه توریستی مخمل‌کوه
مخمل‌کوه در شمال خرم‌آباد با ارتفاع حدود 1900 متر قرار دارد. گلسنگ‌هایی که در فصل بهار منطقه را می‌پوشانند، ظاهری شبیه به پارچه مخمل به منطقه می‌دهند. تنگه شبیخون و پارک جنگلی این منطقه از دیگر جاذبه‌های آن است.
فاصله تا قلعه فلک‌الافلاک: حدود 10 کیلومتر
7. حمام گپ
حمام گپ مربوط به دوره صفویه و در میدان گپ خرم‌آباد واقع شده است. طراحی این حمام شامل گنبد مرکزی، رختکن و بخش‌های گرم و سرد بوده است. امروزه این حمام تاریخی به کافه و رستوران تبدیل شده و پذیرای بازدیدکنندگان است.
فاصله تا قلعه فلک‌الافلاک: حدود 1 کیلومتر
8. مناره آجری
مناره آجری، اثری از قرن چهارم هجری، در جنوب خرم‌آباد قرار دارد. این مناره با ارتفاع 30 متر و 99 پله، از سنگ و آجر ساخته شده است. در گذشته، این بنا به‌عنوان برج دیده‌بانی و میل راهنما برای کاروان‌ها استفاده می‌شد.
فاصله تا قلعه فلک‌الافلاک: حدود 3 کیلومتر
9. سنگ‌نبشته خرم‌آباد
سنگ‌نبشته خرم‌آباد کتیبه‌ای ارزشمند از دوران سلجوقیان است. این کتیبه، با ارتفاع 3.5 متر و خط کوفی، دستوراتی حکومتی را نشان می‌دهد. سنگ‌نبشته نمادی از اهمیت حکومتی و نظامی این منطقه در آن زمان بوده است.
فاصله تا قلعه فلک‌الافلاک: حدود 500 متر
همچنین اگر مایل هستید تا اطلاعات بیشتری درباره جاذبه های دیدنی استان لرستان، که به سرزمین آبشارها و زیبایی های بکر معروف است کسب نمایید حتما مطلب اختصاصی سایت همسفرشیم را دراین‌باره مطالعه نمایید.
تاثیر مرمت‌های اخیر بر زیبایی قلعه فلک‌الافلاک
در سال‌های اخیر، مرمت‌های متعددی بر روی قلعه فلک‌الافلاک انجام شده است. این مرمت‌ها عمدتاً برای جلوگیری از فرسایش ناشی از شرایط جوی و آسیب‌های انسانی صورت گرفته‌اند. مرمت نما، ترمیم برج‌ها و بهسازی فضاهای داخلی از جمله مهم‌ترین اقدامات بوده‌اند. این کارها قلعه را به یکی از مقاصد مهم گردشگری لرستان تبدیل کرده و جذابیت آن را حفظ کرده‌اند.
نتیجه‌گیری
قلعه فلک‌الافلاک اثری تاریخی است که علاوه بر اهمیت نظامی، نماینده هنر و فرهنگ ایرانی نیز به‌شمار می‌آید. این دژ عظیم، گذشته‌ای پر رمز و راز و معماری هوشمندانه‌ای دارد. برای حفاظت از این اثر ارزشمند، مرمت‌های موثری انجام شده تا نسل‌های آینده نیز از این میراث بهره‌مند شوند. بازدید از قلعه فلک‌الافلاک گامی در شناخت تاریخ و تمدن ایران زمین است.
یکی دیگر از قلعه‌های باشکوه و تاریخی کشورمان که به عنوان دژ مستحکم شیراز و یادگار پرشکوه دوران زندیه از آن یاد می شود، ارگ کریم خان می‌باشد که می‌توانید مقاله منتشرشده در سایت همسفرشیم را درباره این ارگ تاریخی مطالعه نمایید.
سوالات متداول
1. قلعه فلک‌الافلاک چه زمانی ساخته شد؟ این قلعه در دوران ساسانیان ساخته شد و طی دوره‌های مختلف توسعه پیدا کرد.
2. کاربری کنونی قلعه چیست؟ امروزه قلعه برای موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود.
3. فلک‌الافلاک چه معنایی دارد؟ فلک‌الافلاک به معنای “آسمان آسمان‌ها” است و نمادی از برتری و عظمت قلعه می‌باشد.
